Εκτύπωση αυτής της σελίδας
Πέμπτη, 23 Αυγούστου 2012 17:09

Η προσωπική μας εικόνα και οι ΤΠΕ

Γράφτηκε από τον
Βαθμολογήστε αυτό το άρθρο
(1 Ψήφος)

Η εικόνα μας αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητάς μας. Η αποτύπωση, αποθήκευση, επεξεργασία, δημόσια προβολή και αναπαραγωγή αυτής χωρίς τη συναίνεσή μας ενδέχεται να συνιστά προσβολή απαγορευμένη από τον νόμο. Ιδιαίτερα με τη διάδοση των σύγχρονων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών οι δυνατότητες προσβολής της προσωπικότητας μέσω χρήσης της εικόνας προσώπου αυξάνονται δραματικά. Ενδεικτικές περιπτώσεις τέτοιων προσβολών μπορεί να είναι:

 Η διάθεση σε τρίτους εικόνας προσώπου σε ιδιωτικές στιγμές.

Η δημόσια προβολή εικόνας προσώπου στα ΜΜΕ, συνοδευόμενη με αρνητικά σχόλια.

Η εμπορική εκμετάλλευση εικόνας προσώπου χωρίς προηγούμενη συμφωνία ή καταβολή σχετικού αντιτίμου.

Η επεξεργασία και χρήση εικόνας προσώπου με τρόπο που μειώνει την προσωπικότητά του.

Η αποθήκευση εικόνας προσώπου σε αρχείο χωρίς τη συναίνεση του τελευταίου.

Η κλοπή ταυτότητας (identity theft) στα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Το δίκαιο αναγνωρίζει το δικαίωμα του καθενός στην εικόνα του, παρέχοντας ταυτόχρονα και αποτελεσματικά μέσα προστασίας.

Το Δικαίωμα στην Εικόνα

Ως εικόνα νοείται στον νόμο τόσο η αποτύπωση του εικονιζόμενου, είτε φωτογραφική, ηχητική, κινηματογραφική ή οπτικοακουστική είτε παραγόμενη με εικαστικό ή με τρισδιάστατο τρόπο, όσο και το σύνολο των εξωτερικών στοιχείων που εξατομικεύουν κάποιο πρόσωπο, αποδίδοντάς του μια ιδιαίτερη ταυτότητα.  Απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση για την ύπαρξη προσβολής και για την δυνατότητα του προσβάλλοντος σε δικαστική προστασία είναι η δυνατότητα αναγνώρισης της ταυτότητας του προσώπου μέσω της εικόνας (ΑΠ 1005/2005).

Το δικαίωμα του ατόμου στην προστασία της εικόνας του αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία της προσωπικής ανάπτυξής του και προϋποθέτει τον έλεγχο αυτής από το άτομο. Τέτοιος έλεγχος συνεπάγεται το δικαίωμα του καθενός να αρνείται τη διάδοση της εικόνας του και έτσι να αντιτίθεται στη λήψη, διατήρηση και αναπαραγωγή αυτής από τρίτους (ΒΛ. ΕΔΔΑ αποφ. 15.01.2009, υπόθεση Ρέκλος – Δαβουλή κατά Ελλάδας) .

Το δικαίωμα στην ίδια εικόνα είναι αυτοτελές, με την έννοια ότι για την δικαστική του προστασία δεν απαιτείται η προσβολή και άλλων εκφάνσεων της προσωπικότητας, όπως η τιμή, η υπόληψη, το απόρρητο της ιδιωτικής ζωής κτλ, αλλά αρκεί η παράνομη αποτύπωση ή/και δημόσια προβολή της εικόνας (ΑΠ 543/2009, ΕφΑθ 1441/2010).

Απαραίτητη προϋπόθεση για την νόμιμη αποτύπωση, επεξεργασία και διάδοση της εικόνας ενός προσώπου είναι η προηγούμενη λήψη της συναίνεσής του (173 και 200 ΑΚ). Η συναίνεση δεν καλύπτει άνευ ετέρου οποιαδήποτε χρήση και δημόσια προβολή της εικόνας παρά αφορά κάθε φορά αποκλειστικά αυτή για την οποία έχει δοθεί, ενώ μπορεί να έχει συγκεκριμένη χρονική διάρκεια (ΕφΑΘ 5738/1997). Έτσι λόγου χάρη, η λήψη εικόνας πρόσωπου από τελετή γάμου κατά παραγγελία δεν δίνει το δικαίωμα στον φωτογράφο να την εκθέτει δημόσια για λόγους διαφήμισης παρά μόνο κατόπιν συναίνεσης του εικονιζόμενου (ΑΠΔΠΧ αποφ. 30/2002).

Η Έννομη Προστασία

Οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα (ΑΚ) που προστατεύουν την προσωπικότητα αποτελούν εξειδίκευση της θεμελιώδους και μη δυνάμενης να αναθεωρηθεί διάταξης του άρθρου 2 § 1 του Συντάγματος, που καθιερώνει την ανθρώπινη αξία. Έτσι, όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητα του, νοούμενη ως το προστατευόμενο, από το Σύνταγμα (άρθρο 2 § 1 Σ), σύνολο των αξιών, που απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου, έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον (άρθρα 57 – 59 ΑΚ). Σε περίπτωση δε που η παράνομη προσβολή της προσωπικότητας υπήρξε και υπαίτια, το δικαστήριο μπορεί επιπλέον να καταδικάσει τον προσβάλλοντα να ικανοποιήσει και τυχόν ηθική βλάβη (άρθρα 914 και 932 ΑΚ).

Η προσβολή είναι παράνομη όταν η επέμβαση στην προσωπικότητα του άλλου δεν είναι επιτρεπτή από το δίκαιο ή γίνεται σε ενάσκηση δικαιώματος, το οποίο όμως είναι, από άποψη έννομης τάξης, μικρότερης σπουδαιότητας, είτε ασκείται καταχρηστικά. H αποτύπωση, αποθήκευση, επεξεργασία, δημόσια προβολή και αναπαραγωγή της εικόνας προσώπου χωρίς τη συναίνεσή του συνιστά κατά κανόνα παράνομη προσβολή της προσωπικότητας αυτού. Ειδικότερα, απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς άδεια μετάδοση της εικόνας κατηγορούμενων κατά το στάδιο της ποινικής προδικασίας, καθώς προσβάλλει το τεκμήριο της αθωότητας (άρθρα 241 ΚΠΔ και 6 § 2 ΕΣΔΑ, 8 § 2 3090/2002, 11 και 13 ΠΔ 77/2003, ΑΠ 1505/2005). Επίσης, απαγορεύεται η αλλοίωση, παραποίηση, τροποποίηση ή οποιαδήποτε άλλη αλλαγή εικόνας προσώπου με τη χρήση ή μη τεχνολογικών μέσων χωρίς τη συναίνεση του εικονιζόμενου και με τρόπο που δεν καλύπτεται από τις θεμιτές εκδηλώσεις της ελευθερίας έκφρασης, όπως γελοιογραφία, σάτιρα κτλ (ΑΠ 961/2003). Περαιτέρω, έχει κριθεί ως παράνομη η δημόσια προβολή εικόνας προσώπου με απαξιωτικά για τον εικονιζόμενο ή άσχετα με αυτόν σχόλια (ΠλημΑθ 47666/1998).

Σημαντική κατηγορία περιπτώσεων παράνομης προσβολής της προσωπικότητας είναι η εμπορική εκμετάλλευση της εικόνας προσώπου χωρίς τη συναίνεσή του. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα Ελληνικά δικαστήρια έχουν αναγνωρίσει ένα δικαίωμα του καθενός στην αποκλειστική χρήση, εκμετάλλευση και δημοσιοποίηση στοιχείων της προσωπικότητάς του για διαφημιστικούς και εμπορικούς σκοπούς (ΑΠ 782/2005). Η χωρίς άδεια ή πέραν των ορίων της χορηγηθείσας συναίνεσης χρήση της εικόνας ή και άλλων προσωπικών στοιχείων, που ταυτοποιούν το άτομο, έχει κριθεί ότι προκαλεί περιουσιακή ζημία, για την οποία οφείλεται αποζημίωση (άρθρα 57, 739 επ., 914 επ. ΑΚ). Ως αποζημίωση μπορεί να απαιτηθεί το ποσό της αμοιβής που κατά τα συναλλακτικά ήθη καταβάλλεται ως αντάλλαγμα για την εμπορική εκμετάλλευση στοιχείων της προσωπικότητας σε αντίστοιχες περιπτώσεις (ΕφΑθ 3346/1996).

Τέλος, η συλλογή, επεξεργασία και αποθήκευση σε αρχείο της εικόνας προσώπου χωρίς τη συναίνεσή του συνιστά παράβαση του δικαίου προστασίας προσωπικών δεδομένων, για την οποία οφείλεται αποζημίωση (Ν. 2472/1997). Κατ’ εξαίρεση, τέτοια χρήση της εικόνας προσώπου επιτρέπεται, εφόσον είναι απολύτως αναγκαία για την πληροφόρηση του κοινού και υπό τον όρο ότι ο σκοπός αυτός υπερέχει προφανώς των δικαιωμάτων και συμφερόντων του υποκειμένου των δεδομένων και δεν θίγονται οι θεμελιώδεις ελευθερίες αυτού (άρθρο 5 § 2ε Ν. 2472/1997).

Εξαιρέσεις από την Προστασία

Η προστασία της εικόνας του προσώπου δεν είναι απόλυτη αλλά περιορίζεται αφενός από τον δημόσιο ή μη χαρακτήρα της απεικονιζόμενης δραστηριότητας και αφετέρου από την ύπαρξη ή μη δικαιολογημένου ενδιαφέροντος του κοινού (άρθρο 5Α Σ). Έτσι, κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η αποτύπωση της εικόνας προσώπου χωρίς τη συναίνεσή του, όταν :

(α) απεικονίζονται δημόσιοι χώροι (τελετές, δημόσιες συναθροίσεις, τοπία με γενικότερο ενδιαφέρον) δίχως εστίαση σε συγκεκριμένο πρόσωπό. Έτσι, είναι επιτρεπτή η λήψη της εικόνας ενός προσώπου σε δεύτερο πλάνο, που γίνεται με κύριο στόχο την αποτύπωση ενός δημοσίου χώρου (ΕφΘες 2147/2001).

(β) απεικονίζονται δημόσια γεγονότα γενικότερου κοινωνικού ενδιαφέροντος, ακόμη και αν υπάρχει εστίαση σε συγκεκριμένο πρόσωπο (ΕΔΔΑ, αποφ. 14 Φεβρουαρίου 1994, Cassado Coca).

(γ) απεικονίζονται δημόσια πρόσωπα ή πρόσωπα της επικαιρότητας, εφόσον υπάρχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον για την πληροφόρηση του κοινού (367 § 2 ΠΚ, βλ. ΕφΘες 2147/2001, ΕφΑθ 2221/2006).

Η έννοια του δημοσίου χώρου δεν προσδιορίζεται με αμιγώς τοπικά κριτήρια δημόσιου – ιδιωτικού αλλά και με βάση αφενός την πρόθεση του εικονιζόμενου προσώπου να αποφύγει τη δημόσια έκθεσή του και αφετέρου την ύπαρξη εύλογου ενδιαφέροντος του κοινού (βλ. ΕΔΔΑ, Von Hannover v. Germany, Peck v. UK, J.H. v. UK). Έτσι λόγου χάρη, η λήψη και δημοσίευση φωτογραφιών, στις οποίες απεικονίζονται ιδιαίτερες εκδηλώσεις διάσημων προσώπων, που δεν τυγχάνουν ενδιαφέρουσες από την άποψη της πληροφόρησης του κοινού, απαγορεύεται, ακόμη και όταν αυτές τελούνται δημόσια. Ως απώτατο όριο για το νόμιμο ή μη της χρήσης εικόνας προσώπου είναι πάντως ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (άρθρο 2 § 1Σ).

Εικόνα Προσώπου & Δικαίωμα Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας στη φωτογραφία προσώπου, εφόσον η τελευταία πληρεί την προϋπόθεση της πρωτοτυπίας, δεν έχει το εικονιζόμενο πρόσωπο, αλλά ο φωτογράφος δημιουργός της. Πρωτότυπο πνευματικό έργο είναι εκείνο, που παρουσιάζει ατομική ιδιομορφία, που κρίνεται με το μέτρο της στατιστικής μοναδικότητος ή άλλως παρουσιάζει κάποιο ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, κάποια απόσταση από τα, ήδη, γνωστά και αυτονόητα. Στην προστασία του Ν. 2121/1993 «περί πνευματικής ιδιοκτησίας» υπάγονται και οι φωτογραφίες, εφόσον έχουν πρωτότυπο χαρακτήρα. Πρωτότυπη είναι η φωτογραφία, εφόσον είναι αποτέλεσμα της προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού.

Το εικονιζόμενο πρόσωπο, μολονότι δεν έχει δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας στη φωτογραφία, έχει το δικαίωμα, που απορρέει από την προσωπικότητά του. Όταν τα δύο δικαιώματα συγκρούονται, η σύγκρουση λύνεται με στάθμιση των εκατέρωθεν εννόμων αγαθών. Η στάθμιση αποβαίνει υπέρ του δικαιώματος του προσώπου στην εικόνα του και, συνεπώς, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο μεν φωτογράφος έχει το δικαίωμα να διατηρεί το αρνητικό της φωτογραφίας και να μεταβιβάζει το περιουσιακό του δικαίωμα επί της φωτογραφίας, το εικονιζόμενο, όμως, πρόσωπο μπορεί να επιτρέπει ή να απαγορεύει κάθε χρήση της φωτογραφίας του παρά τη θέλησή του από τον εκάστοτε δικαιούχο του περιουσιακού δικαιώματος επί της φωτογραφίας (ΑΠΔΠΧ Γνωμ. 30/2002, ΠΠΑ 4661/2004).

Μέσα Έννομης Προστασίας

Εφόσον από την αποτύπωση ή/και δημόσια προβολή της εικόνας του ο εικονιζόμενος υφίσταται παράνομη προσβολή της προσωπικότητάς του, τότε δικαιούται (α) να αξιώσει την άρση της προσβολής, (β) και την παράλειψή της στο μέλλον. Αν, επιπλέον, η παράνομη προσβολή είναι και υπαίτια, δηλαδή έχει τελεστεί με δόλο ή αμέλεια, τότε ο εικονιζόμενος δικαιούται (γ) αποζημίωση κατά τις περί αδικοπραξιών διατάξεις για κάθε περιουσιακή ζημία ή διαφυγόντα κέρδη και (δ) χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης.

Παραδείγματος χάρη, επί εκθέσεως φωτογραφίας σε προθήκη καταστήματος άρση αποτελεί η παύση της εκθέσεως, επί κυκλοφορίας αντιτύπων εικόνας η απομάκρυνσή τους από την κυκλοφορία και η παράδοσή τους στον εικονιζόμενο, επί ανεπίτρεπτης λήψεως ήχου ή εικόνας, η εξάλειψη του σχετικού τμήματος της ταινίας που περιέχει τον ήχο, η καταστροφή της εικόνας ή των αρνητικών της. Εξάλλου, επί δημοσιεύσεως φωτογραφίας για διαφημιστικούς σκοπούς ως αποζημίωση μπορεί να ζητηθεί εκείνο το ποσό αμοιβής το οποίο συνήθως καταβάλλεται για τη δημοσίευση μετά από παροχή συναινέσεως εκ μέρους του εικονιζόμενου προσώπου ή εκείνου του κέρδους που επετεύχθη από τη διαφήμιση (άρθρα 730 επ. ΑΚ). Τέλος ο θιγόμενος από την παράνομη προσβολή της προσωπικότητάς του με την ανεπίτρεπτη δημοσίευση της φωτογραφίας του δικαιούται να αξιώσει και χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, η οποία υπολογίζεται με κριτήρια το είδος της προσβολής, την έκταση της βλάβης, τις συνθήκες τελέσεως της αδικοπραξίας, τη βαρύτητα του πταίσματος, την περιουσιακή και κοινωνική κατάσταση των μερών και κυρίως του παθόντος, το τυχόν συντρέχον πταίσμα του παθόντος, τις προσωπικές σχέσεις των μερών, τη συμπεριφορά του υπεύθυνου μετά την αδικοπραξία κ.λπ.

Σε περίπτωση συλλογής και επεξεργασίας εικόνας προσώπου κατά παράβαση του δικαίου προστασίας προσωπικών δεδομένων είναι δυνατή η καταγγελία στην Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (ΑΠΔΠΧ), η διεκδίκηση δικαστικής αποζημίωσης και η κατάθεση μήνυσης/έγκλησης.

Περισσότερα

Αστικός Κώδικας.
Νόμος 2121/1993 περί πνευματικής ιδιοκτησίας.
Νόμος 2472/1997 για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Αναδημοσίευση από (Antonios Broumas) / CC BY-NC-SA 3.0

Διαβάστηκε 2867 φορές Τελευταία τροποποίηση στις Πέμπτη, 10 Ιανουαρίου 2013 16:42
Ασφάλεια στο Διαδίκτυο

Τελευταία άρθρα από τον/την Ασφάλεια στο Διαδίκτυο

Σχετικά Άρθρα