Η ετήσια έκθεση για την εφαρμογή του Χάρτη καταδεικνύει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα είναι σημαντικά για ευρύ φάσμα πολιτικών – από την προστασία δεδομένων μέχρι τη μετανάστευση και το άσυλο – και ότι ο Χάρτης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Εντούτοις, η έκθεση καταδεικνύει επίσης ότι ο Χάρτης συχνά παρερμηνεύεται. Το 2010, η Επιτροπή έλαβε περισσότερες από 4 000 επιστολές εκ μέρους πολιτών σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Σχεδόν τα τρία τέταρτα αυτών των επιστολών αφορούσαν υποθέσεις που δεν ενέπιπταν στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, μια πρόσφατη μελέτη του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή διαπιστώνει ότι το 72% των Ευρωπαίων δεν αισθάνονται καλά ενημερωμένοι σχετικά με το Χάρτη (EO/11/6). Η παρούσα έκθεση αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, διευκρινίζοντας σε ποιες περιπτώσεις ο Χάρτης εφαρμόζεται και σε ποιες όχι. Αυτό θα διευκολύνει την πρόσβαση των πολιτών στη δικαιοσύνη. Η έκθεση θα πρέπει να βοηθήσει τους πολίτες να προσδιορίσουν που πρέπει να στραφούν όταν πιστεύουν ότι παραβιάζονται τα θεμελιώδη δικαιώματά τους από ένα θεσμικό όργανο της ΕΕ ή από εθνική αρχή. Η ετήσια έκθεση αποτελεί, ως εκ τούτου, μέρος της στρατηγικής της Επιτροπής να εξασφαλίσει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα εφαρμόζονται πραγματικά ούτως ώστε οι πολίτες να μπορούν στην πράξη να στηρίζονται σε αυτά.

«Για να μπορεί ο Χάρτης να λειτουργήσει στην πράξη, οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και τον τρόπο εφαρμογής τους ούτως ώστε να αποδίδεται δικαιοσύνη», ανέφερε η κα Viviane Reding, αντιπρόεδρος και Επίτροπος της ΕΕ για θέματα δικαιοσύνης. «Η ΕΕ δεν αποτελεί έναν «υπεραστυνόμο» των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο Χάρτης εφαρμόζεται κυρίως στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Τα δικαιώματα πρέπει να εφαρμόζονται από τους εθνικούς δικαστές σύμφωνα καταρχήν με τα εθνικά συντάγματα».

Οι πολίτες έχουν ιδιαίτερα συμφέροντα και υψηλές προσδοκίες σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Ταυτόχρονα, ένας μεγάλος αριθμός καταγγελιών που ελήφθησαν αφορούσε καταστάσεις στις οποίες δεν εφαρμοζόταν ο Χάρτης (βλ. παράρτημα). Αυτό αντικατοπτρίζει μια συχνή παρανόηση σχετικά με το σκοπό του Χάρτη και τις καταστάσεις στις οποίες αυτός εφαρμόζεται ή δεν εφαρμόζεται, καθώς και σχετικά με τον ρόλο της ΕΕ.

Η παρούσα έκθεση, κατά συνέπεια, στοχεύει στο να βοηθήσει στην καλύτερη ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τις περιπτώσεις στις οποίες μπορούν να βασίζονται στο Χάρτη. Ιδιαίτερα, επιδιώκει να διευκρινίσει τους αντίστοιχους ρόλους, όσον αφορά την προστασία των δικαιωμάτων, των κρατών μελών και των εθνικών τους συστημάτων, αφενός, και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αφετέρου. Οι πολίτες που θεωρούν ότι έχουν θιγεί τα θεμελιώδη δικαιώματά τους πρέπει να γνωρίζουν που πρέπει να στραφούν ούτως ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνη.

Η παρούσα έκθεση παρέχει την πρώτη γενική επισκόπηση για το πώς εφαρμόζονται τα θεμελιώδη δικαιώματα στην ΕΕ μετά τη συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία κατέστησε νομικά δεσμευτικό το Χάρτη. Η έκθεση τονίζει ότι τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στο Χάρτη πρέπει πάντα να λαμβάνονται προσεκτικά υπόψη από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ενώ τα κράτη μέλη δεσμεύονται από το Χάρτη μόνο στις περιπτώσεις που αυτά εφαρμόζουν πολιτικές και νομοθεσία της ΕΕ. Η έκθεση διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια που αντικατοπτρίζουν τους έξι τίτλους του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ: αξιοπρέπεια, ελευθερίες, ισότητα, αλληλεγγύη, δικαιώματα των πολιτών και δικαιοσύνη (βλ. παράρτημα). Καταδεικνύει ότι ο Χάρτης είναι σχετικός με ευρύ φάσμα πολιτικών για τις οποίες είναι υπεύθυνη η ΕΕ.

Για παράδειγμα, όσον αφορά τη χρήση σαρωτών σώματος στα αεροδρόμια, η Επιτροπή τόνισε την ανάγκη σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή και η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Η Επιτροπή πρότεινε επίσης τροποποιήσεις στους κανόνες που διέπουν τον Frontex, τον Οργανισμό Διαχείρισης των Εξωτερικών Συνόρων της ΕΕ. Οι προτάσεις επιβάλλουν την παροχή κατάλληλης κατάρτισης σε θέματα θεμελιωδών δικαιωμάτων στους υπαλλήλους που είναι αρμόδιοι για το συνοριακό έλεγχο και την αναφορά στις εθνικές αρχές και την παρακολούθηση συμβάντων που σημειώνονται κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν σχέση με τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έχει επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην τήρηση του Χάρτη. Ιδιαίτερα, όσον αφορά το δικαίωμα προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, το Δικαστήριο στις 9 Νοεμβρίου 2010 ακύρωσε μέρος της νομοθεσίας της ΕΕ που απαιτούσε τη δημοσίευση των ονομάτων φυσικών προσώπων που ήταν αποδέκτες πόρων προερχόμενων από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Σε μία υπόθεση σχετικά με την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, το Δικαστήριο απεφάνθη, την 1η Μαρτίου, ότι διαφορετικά ασφάλιστρα για ασφαλιζόμενους άνδρες και γυναίκες συνιστούν διάκριση λόγω φύλου και δεν είναι συμβατά με τον Χάρτη. Τα κράτη μέλη δεν επιτρέπεται να παρεκκλίνουν από αυτή τη σημαντική αρχή στην εθνική τους νομοθεσία.

Ιστορικό

Με την έναρξη ισχύος της συνθήκης της Λισαβόνας, την 1η Δεκεμβρίου 2009, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατέστη νομικά δεσμευτικός.

Τον Οκτώβριο του 2010, η Επιτροπή θέσπισε στρατηγική για την αποτελεσματική εφαρμογή του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, καταρτίσθηκε ένας «κατάλογος ελέγχου των θεμελιωδών δικαιωμάτων» για να ενισχύσει την αξιολόγηση των επιπτώσεων των νομοθετικών προτάσεών της Επιτροπής στα θεμελιώδη δικαιώματα (βλ. παράρτημα). Η Επιτροπή ανέλαβε επίσης τη δέσμευση να ενημερώνει τους πολίτες για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί να παρεμβαίνει όταν πρόκειται για ζητήματα που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα και να δημοσιεύει ετήσια έκθεση για την εφαρμογή του Χάρτη ώστε να παρακολουθείται η πραγματοποιούμενη πρόοδος. Η δημοσίευση αυτής της έκθεσης ανταποκρίνεται σε μακροχρόνιο αίτημα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.